लिपी म्हणजे काय ?

मोडी लिपी म्हणजे जलद लिहिण्यासाठी वर्ण मोडून लिहिण्याची प्रचारात आलेली पद्धत . मोडी लिपीला मराठ्यांच्या इतिहासाची गुरुकिल्ली मानली जाते , मोडी लिपी ही देवनागरी लिपीची एक सुबक लपेटीतील शीघ्र लिपी आहे. भाषेला लिखित स्वरूप देणारी लिपी एखाद्या भाषेची स्वतःपूर्ती असते . अनेक भाषा एकच लिपी वापरतात तसेच एकाच भाषेतले लिखाण अनेक लिप्यांतही सापडते. काळाच्या ओघात अनेक भाषा विरून गेल्या , तश्या अनेक लिप्याही.

लिपी या शब्दाचा उगम हा मूळ "लिप्" यापासून झाला आहे . "लिप्" म्हणजे लिंपणे , माखणे , सारवणे .आपण कागदावर शाईने अक्षर , शब्द , चित्र , चिन्ह इत्यादी "लिंपतो" म्हणून त्याला लिपी असे म्हणतात .

लिप्यांचे दोन ठळक प्रकार सांगता येतात -

१ मुळाक्षरांना एक ठराविक अक्षर ठरवून त्याला योग्य ते वळण ठरवून लिहिली जाते .

२ तर दुसरा प्रकार चित्रलिपी .

तसेच काही लिप्या ह्या चिन्हांचा वापर करून सुद्धा लिहिल्याला सापडतात . चीन ,जपान या प्रदेशांत चित्रलिपि प्रचलीत , तर रोमन , देवनागरी या मूळाक्षर चा वापर करून लिहिलेल्या लिप्या आहेत .

पूर्वी दगड, लाकूड , चामडे , गुहा , ताम्रपट लिहिलेले सुद्धा सापडतात . पण अशा वस्तु अथवा वास्तू वर लिहिलेला मजकूर हा शाईने लिहिलेला नसतो . तो एखाद्या टोकदार हत्यार वापरुन कोरून लिहिलेला असतो . याला कोरणे म्हणतात . उदाहरणार्थ - "शिलालेख". "लीख"म्हणजे कोरणे. शिलालेख याचाच अर्थ शिळेवर , दगडावर कोरलेला लेख व त्यावरूनच "लेखन " हा शब्द तयार झाला .

अशा एकेकाळी वापरात असलेल्या पण आता ज्ञात नसलेल्या लिप्यांची संख्या किती असेल कोणास ठाऊक . कुतूहल हा माणसाचा एक मुळ्धर्म असल्याने अलिकडच्या शतकात अशा लुप्त झालेल्या काही लिप्या पुन्हा उजेडात आल्या .

मुळाक्षरांवर आधारीत असो वा चित्रांवर वा चिन्हांवर लिपीतल्या प्रत्येक प्रतीकांचा एक उच्चार असतो . प्रत्येक भाषा हि प्रथम बोलली जाते . लिहिणे फार नंतरचे. त्या त्या भाषेची एक उच्चार पद्धत त्यामुळे तयार होते. त्यामुळे कुठलीही लिपी उलगडताना मूळ वापर कुठल्या भाषेचा आहे , हे महत्वाचे ठरते . मात्र तेवढ्याच ज्ञानावर लिपी उलगडता येत नाही हे हि खरे .

राजनैतिक , सैनिकी , नागरी क्षेत्रांमधे सांकेतिक भाषेचा वापर फार प्राचीन काळापासून सुरू आहे . हि सांकेतिक भाषा मुद्दाम बनवलेली असते . आपले निरोप , संदेश , आज्ञा , माहिती हे विरुद्ध पक्षाला , त्रयस्ताना कळू नयेत यासाठी निर्माण केलेली असते . विरोधी बाजूची अशी सांकेतिक भाषा उलगडण्याचा प्रयत्न कायम सुरू असतो . सांकेतिक भाषा घडवणारे विरुद्ध ती उलगडण्याचा प्रयत्न करणारे ,ही लढाई प्राचीन काळापासून सुरूच आहे .

अशा भाषा उलगडण्यांच्या प्रयत्नांतून ज्या गणिती रिती ज्या युक्त्या माहित झाल्या त्यांचाही एक लांब रुंद इतिहास आहे . इथेही भाषा कुठली याला महत्व आहे . मुख्य म्हणजे अशा रिती युक्त्या याची फार मोठी मदत लिप्या उलगडण्यासाठी होते .

अशीच आपली ही देवनागरी ची जलद लिपी म्हणजेच "मोडी लिपी " जिला " पिशाच्च लिपी " असे देखील संबोधले जाते . ही मोडी लिपी म्हणजेच इतिहासात डोकावण्याचा राजमार्गच आहे .

सध्या आपला अभ्यास हा मोडी लिपी लेखन व वाचन यावर आहे . तरी लिपी विषयक अधिक माहिती मोडी प्राथमिक अभ्यास पूर्ण झाल्यानंतर लिहेन .