मोडी लिपि प्राथमिक अभ्यास महत्व व प्रस्तावना

मागील लेखांत आपण मोडी लिपीचा उगम , विकास , इतिहास , मोडी लिपीचे खरे जनक कोण ? इत्यादी अनेक विषय अभ्यासले . अशा या आपल्या मोडी लिपी विषयी आत्ता नक्कीच तुमच्या सगळ्यांच्या मनात ती शिकण्याची ओढ निर्माण झालीच असणार . मला तरी असे वाटते की, प्रत्येकाने या आपल्या ऐतिहासिक लिपीचा अभ्यास केलाच पाहिजे . तिचे थोडे तरी ज्ञान घेतलेच पाहिजे. छपाईच्या दृष्टीने मोडी लिपीची मर्यादा सिमीत झाल्याने कालौघात ही लिपी हळूहळू मागे पडली . ती राजदरबारातूनच नव्हे तर व्यवहारी जीवनातूनही मागे पडली इतकेच नव्हे तर ती हळूहळू मोडीतच गेल्यात जमा झाली .

आजही आपण शिवकाळातील व पेशवाई काळातील कागदपत्रांवर नजर टाकल्यास त्यातील बहुसंख्य कागदपत्रे ही मोडी लिपीतूनच आहेत हे दिसेल . तसे आजही खाजगी संस्थांकडे , शासकीय , निमशासकीय , जिल्हाधिकारी कार्यालय, तहसिलदार कार्यालय , भूमी अभिलेख कार्यालय , नगर पालिका येथील जूने दस्तऐवज मोडी लिपी मध्ये आहेत .

महाराष्ट्र शासनाच्या पुरलेखागारातील पुणे पुरालेखागाराचे उदाहरण द्यावयाचे झाले तर या ठिकाणी पेशवा दप्तरातील १५९० पासूनचे मोडी लिपीतील अभिलेख ठेवण्यात आले आहेत. एका लिपीतील , एका भाषेतील एका राजवटीतील व एकाच राज्याची इतिहास सांगणारी सन १५९० ते १८६५ म्हणजेच सुमारे २५० वर्षाची ऐतिहासिक मोडी लिपीतील कागदपत्रे आहेत .

या व्यतिरिक्त मुंबई , पुणे , धुळे , इंदूर , ग्वाल्हेर , तंजावर , कर्नाटक,केरळ इत्यादी अनेक जमीन महसूल विभाग ते सरकारी दप्तरखान्यांतून व पुरलेखागारातून कोट्यावधी कागद मोडी लिपीत लिहिलेले आहेत मात्र आज अशी स्थिति की मोडी जाणकार किंवा मोडी लिपीतील अभिलेखांचे वाचन करणारे अत्यंत अल्प असल्याने या दस्तऐवजांचे वाचन होत नाही .

कोंबडे झाकले म्हणून सूर्य उगवायचा राहात नाही त्याप्रमाणे सरकारने मोडी लिपी बंद केली असली तरी,मोडी लिपीचा काळ जरी गेलेला असला तरी जुनी कागदपत्र तर आहेतच . पण ते वाचण्यासाठी त्यांचा अभ्यास करण्यासाठी वाचक नाहीत आणि म्हणूनच कागदपत्रांचा अभ्यास करण्यासाठी मोडी लिपी शिक्षणाशिवाय पर्याय नाही . कारण भाषा, लिपी व व्यवहार यांचा संबंध वेगवेगळा असला तरी मोडी लिपीचे शिक्षण घेणे हे शासकीय दप्तरातील मोडी लिपीतले कागदपत्रे पाहता आवश्यक आहे .

कारण अशा प्रकारची कागदपत्रे केवळ सरकारी कचेर्‍यांतच नव्हे तर आपल्यापैकी बर्‍याच जणांच्या घरांत , गावोगावी देवळांत देखील उपलब्ध आहेत . गावोगावी अस्तित्वात असलेली खरेदीखत , गहाणखत , बोटखते , फारोक्तखते , करारपत्रे , दान पत्रे , वाटणी पत्रे अभयपत्रे , मृत्यूपत्रे , जाहीरनामा , राजपत्र केवळ आपल्याला वाचता येत नाहीत पण महत्वाची आहेत . त्यात काय लिहून ठेवले आहे हे कोणाला कसे समजणार हा प्रश्न सर्वांना भेडसावणारा आहे. म्हणून आपल्याला मोडीचा अभ्यास करायला हवा .

मोडी लिपीची भाषा मराठीच असते त्यामुळे मोडी लिपीचा कागद आपण मराठीत (देवनागरी) लिपीत करतो त्याला " लिप्यंतर " (Translitereation) असे म्हणतात .त्याला भाषांतर (translation) असे म्हणायचे नाही हे लक्षात ठेवा.

सामान्यतः फारशी लिपीला " पिशाच्च " लिपी म्हणतात. कारण ती उजवी कडून डावीकडे लिहीली जाते . परंतु मोडी लिपीलाही पूर्वी " पिशाच्च " लिपी म्हणत असत . ते का म्हणतात हे तुम्हाला प्राथमिक (Basic) मोडी लिपीचा अभ्यास करताना समजेलच. आणि हा प्राथमिकचा (Basic) अभ्यास जसजसा प्रगत (Advance) कडे वळेल तसतशी पिशाच्च /मोडी लिपी तुम्हाला अधिकाधिक आवडू लागेल. व तिचा अधिक अभ्यास करण्याकडे तुमचा कल आणखी वाढेल .

मोडी लिपी ही इतिहासात डोकावण्याचा राजमार्ग आहे . लिपी वाचता येत असल्यास आपण इतिहासातील अनेक पुरावे आणि तत्कालीन परिस्थिति , खरेदी विक्री व्यवहार , आज्ञापत्रे सामाजिक , आर्थिक, कौटुंबिक कागदपत्रे निश्चित समजून घेऊ शकतो . असे म्हणतात जे इतिहास विसरतात त्यांना भविष्यकाळ नसतो . असा इतिहास शोधून काढायचा असेल तर मोडी लिपितील ही कागदपत्रे वाचणे अत्यंत आवश्यक आहे .

शिकण्याची आवड जरी असली तरी या साठी वेळ देणं पण महत्वाच आहे . पण यासाठी सर्वांनाच एखाद्या मोडी लिपी वर्गाला उपस्थित राहणे शक्य होत नाही . त्यामुळे घर बसल्या ज्यांना मोडी निदान प्राथमिक (basic) स्तरावर तरी लिहायला , वाचायला यावी अशा सर्वांसाठी मी हा ब्लॉग बनवला आहे . या माध्यमातून तुम्ही प्राथमिक (बेसिक) स्तरावर अभ्यास करून हळूहळू तुमचा प्रवास प्रगत कडे नक्कीच वळवाल अशी मला खात्री आहे.

ब्लॉग वरील लेख वाचून आपल्या प्रतिक्रिया मला नक्की कळवा . कमेन्ट (comment ) करा . ईमेल (email) करा . तुम्हाला आणखी काही माहिती या विषयाला अनुसरून पाहिजे असल्यास जरूर मला सांगा. मला त्या संदर्भात काही ज्ञात असेल तर मी नक्कीच तुमच्या पर्यन्त ते पोहोचवेन . तुमच्या सोबत shareकरायला मला नक्कीच आवडेल . कारण शेवटी दिल्याने , share केल्याने ज्ञान वाढते .

ब्लॉगवरील लेखांत मोडी जाणकारांना ,तज्ञांना काही त्रुटी अथवा काही चुकीचे लेखन अथवा माहिती आढळल्यास त्यांना ही विनंती मला जरूर मार्गदर्शन करा .

आपणा सर्वांचे आभार ब्लॉग ला भेट दिल्याबद्दल . व जे मोडी लिपी शिकण्यासाठी म्हणून ब्लॉग वरील लेख वाचत आहेत त्यांचे विशेष आभार. कारण तुमच्या येण्याने , शिकण्याने मोडी लिपी जाणकारांच्या संख्येत वाढ होणार आहे . व मोडीत गेलेली मोडी अभ्यासाच्या निमित्ताने का होईना पुन्हा प्रकाशात येऊ लागतेय .

पुढील लेखांपासून आपण प्रत्यक्ष मोडी लिपीच्या प्राथमिक अभ्यासाला सुरुवात करणार आहोत . तेव्हा तुमच्या जवळ १०० ते १५० पानांची फुलस्केप वही (long notebook) , पेन , पेन्सिल व फूटपट्टी घ्या आणि अभ्यासाला सुरुवात करा .

प्राथमिक अभ्यास पाठ १ मुळाक्षर शिकण्यासाठी खलील लिंक वर क्लिक करा :-

https://modeelipi.blogspot.com/2019/02/modi-lipi-mulakshar-basic-alphabets-lesson-barakhadi.html

Search This Blog

भाषाविशारद